सातारच्या दुष्काळी शाळेची पोरं जपान, अमेरिकेच्या पोरांना किल्ला बनवायला शिकवायलेत
ही गोष्टय ऑगस्ट २०२१ ची.
त्या दिवशीच्या दुपार पर्यंत माण तालुक्यातली बरीच गावं पालथी घालून झाली होती. आता मुक्कामाच्या ठिकाणी जाऊन आराम करायचा असं ठरलं. उन्हं उतरायला आली तेव्हा गाडी एका ठिकाणी बाजूला घेतली. विजयनगर नावाचं खेड होतं ते. खेड म्हणण्यापेक्षा वस्ती म्हणल तर वावगं ठरायचं नाही. तिथं जवळच असणाऱ्या लिंबाच्या झाडाला टेकून म्हणलं जरा मोकळी हवा घ्यावी. बाजूला मराठी शाळेच कंपाऊंड होत आणि हे लांबच लांब माळरान.
गाडीतून उतरताना हातात एक पुस्तक होत ‘माणदेशी माणसं’. माडगूळकरांच पुस्तक ते. त्या शाळेच्या भिंतीला खेटून असणाऱ्या लिंबाच्या झाडाखाली ते पुस्तक घेऊन बसले. पुस्तकात धर्मा रामोश्याची गोष्ट सुरू होती. बकऱ्यावानी पालापाचोळा खाऊन जगायचं आलं कपाळी म्हणणारा धर्मा रामोशी आणि धर्मासाठी दिलेलं जुनं धोतर लुगडं म्हणून वापरणारी त्याची मुलगी बजा गरिबी म्हणजे काय असते याची जाणीव करून देत होती. गोष्ट वाचता वाचता डोळ्याची कडा कधी पाणावली कळलंच नाही. माणदेश कसा असेल याची कल्पना आलीच.
इतक्यात कंपाऊंड मधणं आवाज आला. पोरांचा गलका होता. जरा बघूच म्हंटल..
तर दिसलेलं दृश्य म्हणजे, कडुनिंबाच्या फाकीच्या धनुष्यावर बाण चढवणारी पोर आणि त्यांच्या बाजूला त्यांच मास्तर. पोर नाही म्हणलं तरी 8 एक फुटांवरण नेम धरत होतीत आणि मास्तर पोरांना नेम कसा धरायचा शिकवत होते. कडुलिंबाची फाक धनुष्य म्हणून वापरणारी पोर मी पहिल्यांदाच बघितली. माझी उत्सुकता चाळवली. म्हणलं कंपाऊंडच्या आत जाऊन बघू तरी प्रकार काय ? आत गेले तर ते मास्तर माझ्याकडे बघून स्मितहास्य केले. मनाला जरा हायसं वाटलं. पोरांना पुढचे इन्स्ट्रक्शन देत देतच ते माझ्याशी बोलले.
मग मास्तर जे जे सांगत होते त्यानं अभिमानानं ऊर भरून येत होता. मास्तर सांगत होते,
मास्तरांचं नाव बालाजी जाधव. महादेवाच्या डोंगरावर असलेल्या विजयनगर इथं मास्तर २०१७ ला बदलीवर आले. जाधव मास्तरांच नाव गुगल मास्तर आहे. कारण त्यांनी पुळकोटीच्या शाळेत गुगल वापरून अवघ जग उभा केल होत.
विजयनगर मधल्या जिल्हापरिषदची शाळा म्हणजे १ ली ते ४ थी. शाळेत आल्यावर मास्तर बघतात तर दहा एक पोरचं शाळेत. हा भागच एवढा दुर्गम की इथं लाईट नाही. पण जाधव मास्तर पण खमके. त्यांनी ठरवलं की शाळेचा पट सुधारला तर पाहिजे पण या पोरास्नी सोयी उपलब्ध करून देता आल्या पाहिजेत. मास्तरांनी सुरुवातीला थकलेली बिल स्वतःच्या खिशातून भरून विजेची जोडणी घेतली.
आता शाळेत रटाळवाण काही शिकवण्यापेक्षा आपल्या पोरांना स्किल बेस्ड शिक्षण द्यायचं हे मास्तरांनी आधीच ठरवलं होतं. त्याप्रमाणे लॅपटॉप वापरून पोरांना तंत्रज्ञानाचे धडे द्यायला सुरुवात केली. जाधव मास्तरांनी अॅनिमेशनचे धडे देण्यासाठी तामिळनाडूतल्या जॉन एम. राजा नावाच्या एका मास्तरांस्नी विनंती केली.
राजा मास्तर पण एकदम दिलदार त्यांनी स्काईपवरणं वस्तीवरच्या पोरास्नी प्रशिक्षण द्यायला सुरवात केली. दर आठवड्यात दोनएक वेळा अर्धा तास व्हिडीओ कॉन्फरन्सन हजारो किलोमीटरवरणं हे राजा मास्तर शिकवायचे आणि वस्तीवरची पोरं पण सरांचा तास चुकू नये म्हणून आधीच हजर असायचीत.
या विजयनगरच्या वस्तीवरच्या पोरांनी जपानच्या आणि अमेरिकेच्या पोरांना किल्ले बनवायला शिकवलं होत. शाळेत सगळं कसं एकदम भारी सुरू होतं.
पण मार्च २०२० मध्ये कोरोना आला आणि सगळंच बदलून गेलं. सगळी पोर पुन्हा एकदा घरात. शाळा बंद. आता शिकवायचं कसं ? कारण जिथं ऑनलाइन अभ्यासाच्या चर्चा घडत होत्या तिथं विजयनगरच्या वस्तीवरचं काय घेऊन बसलात. वस्तीवर रेंज नाही, लाईट नाही, पालकांकड स्मार्टफोन नाहीत, पोर कसं शिकणार ? वस्तीवरच्या पोरांच्या अडचणीचं वेगळ्या होत्या.
जाधव मास्तर असताना या प्रश्नांवर काय तोडगा निघणार नाही असं होणारच नाही.
मास्तर एक दिवस आपल्या मित्रांसोबत कॉन्फरन्स कॉलवर बोलत होते, आणि त्यातनं त्यांना आयडिया आली कॉन्फरन्स कॉलवर पोरांना शिकवायची. त्यांनी वस्तीवरच्या पालकांना थोडं समजावलं आणि आपला प्रयोग सुरू केला. एक विशिष्ट वेळ ठरली. या वेळेत १० पोरांशी मास्तर कॉन्फरन्स कॉलवर बोलायचे. त्या कॉलवर सुरुवातीला पोरांना गोष्टी सांगायला मास्तरांनी सुरुवात केली. पोरांनी गोष्टी ऐकल्या आणि आपल्या आई वडिलांना सांगितल्या.
पोरांनी त्याच गोष्टी परत मास्तरांना सांगितल्या आणि नंतर कागदावर उतरवून काढल्या. पुढं कागदावर उतरवलेल्या गोष्टी पोरांनी शाळेच्या टॅबवर रेकॉर्ड करून ठेवल्या. या गोष्टीत असायचं काय ? तर विज्ञानाच्या, गणिताच्या, भाषेच्या, इतिहासाच्या गोष्टी.
पोरं हे शिकतच होती. पण आता एवढंच करून भागणार नव्हतं. शाळा लवकर सुरू होणार नाहीत, पोरांचं शिक्षणाच नुकसान होत होतंच, पण पोरांना शाळेला जायची भारी हौस. पोर म्हणे शाळा कवा उघडणार? मग जाधव मास्तरांनी हे डोक्यात ठेवून प्रशासनाशी बोलून आणि पालकांशी बोलून गटागटाने झाडाखाली शाळा भरवायची असं ठरवलं.
शाळा सुरू झाल्या. या कोरोनाच्या काळात सगळ्यांनाच स्वच्छतेच महत्व पटलं होत. सॅनिटायजर, साबण या प्राथमिक गरजा झाल्या होत्या. पण आमच्या वस्तीवरच्या पोरांच्या अडचणीचं काहीतरी वेगळ्या होत्या. इथं अर्ध्या अधिक मुलांचे पालक मजूर, मेंढपाळ, रंगकाम करणारे, शेतकरी असे होते. साबनासारखी महागडी वस्तू त्यांच्या अवक्याच्या बाहेर. शाळेत आलेल्या मुलाला जाधव मास्तरांनी जेव्हा विचारलं की बाबा रे अंघोळ न करता कसा आलास ? तेव्हा ते पोरगं म्हणलं,
सर साबण नसतोय घरी.
साबण नसतोय हे मास्तरास्नी दुखावणार होतं. मास्तरांनी साबण बनवायचं ठरवलं. स्वतःच्या खिशातले पैसे घालवून साबण तयार करायचं साहित्य मास्तरांनी आणलं. मास्तर साबण बनवताना १७ वेळा चुकले पण निश्चय काय सोडला नाही. शाळेच्या आवरात पोरांनीच लावलेल्या कोरफडिच्या मदतीने मास्तर आणि त्यांचे विद्यार्थी साबण बनवायला लागले. जी पोर या साबण बनवण्याच्या कलेत पारंगत झालेत ते म्हणतात, मास्तर मोठं झाल्यावर आम्ही आमचा साबणाचा कारखाना काढू. बास हे ऐकलं की अजून काय पाहिजे, असं जाधव मास्तर सांगतात. शाळेतल्या प्रत्येक विद्यार्थ्यांला घरी घेऊन जाण्यासाठी आता दर आठवड्याला एक साबण दिला जातो.
असंच एक दिवस मास्तरांनी त्यांच्या एका विद्यार्थ्याला कामानिमित्त फोन केला होता. त्याला विचारलं काय करतोयस, तर ते पोर म्हणलं काही नाही मास्तर गुलेलं घेऊन नेम धरायलोय.
झालं …मास्तरांच्या डोक्यात आलं आमच्या पोरांच नेम चांगलं हाईत. आपण त्यास्नी तिरंदाजी शिकवू.
पोरांचे नेम चांगले होते पण तिरंदाजीचे सेट घेणं परवडणारं नव्हतं. म्हणून मास्तरांनी आपल्या लहानपणी लिंबाची फाक खेळायला वापरली ते डोक्यात ठेवून धनुष्य बनवला. ज्वारीच्या ताटाचे तासलेले बाण. मास्तरांनी ऑनलाईन बघून पोरांना याचं प्रशिक्षण द्यायला सुरुवात केली. उद्देश फक्त एवढाच की आमच्या माणचं एक तरी पोरगं जिद्दीनं पेटून उठावं आणि त्यानं ऑलम्पिक गाठाव.
आता फक्त साबण बनवणं, तिरंदाजीच नाही तर विजयनगरच्या वस्तीवरची पोरं टॅब्लेटवर पियानो वाजवतात, वारली चित्र काढतात. तुम्ही कोणी जर तिथं गेलात ना, तर शाळेच्या भिंती कंपाऊंड जे पोरांनीच रंगवलंय. ही चुणचुणीत पोरं घड्याळ बनवायचं सामान बाजारातून आणून घड्याळं तयार करतात.
आता या वस्तीवरच्या शाळेत १० च्या पटात वाढ झालीय. चाळीसभर पोरं विजयनगरची शाळा भन्नाट हाय म्हणून इथं शिकायला येत्यात. आणि चौथी झाली की हायस्कूलला जाताना पोरं जाधव मास्तरास्नी बिलगून रडत्यात.
‘मास्तर अमास्नी न्हाई जायचं दुसऱ्या शाळेत’ असं म्हणत्यात.
माडगूळकरांच्या पुस्तकातला ‘मास्तर, मी न्हाई जायाचा आता त्या साळंत!’ अस म्हणत तात्पुरत्या बदलीवर आलेल्या शाळा मास्तरच्या गळ्यात पडून रडणारा लोहाराचा ‘झेल्या’ मला या विजयनगरच्या पोरांमध्ये दिसतोय. तसंच माणदेशाच्या पोरांनी कायतरी करावं म्हणून झटणारं जाधव मास्तर मला झेल्याच बदलीवर आलेल्या मास्तरांगत वाटत्यात. मानदेशाच्या दुष्काळी माळावर जाधव मास्तरांनी पेरलेलं रानफुल आता सातासमुद्रापार सुगंध पसरवायलय हे नक्की.
- भिडू स्नेहल माने
हे ही वाच भिडू
- ओमिक्रॉन आलाय! पण शाळा सुरु करायच्या कि नाही ते आरोग्य मंत्रालय ठरवणार
- बंगालच्या शाळांमध्ये समलैंगिकते बद्दल फिल्म दाखवल्या जाणार म्हणून दंगा सुरु झाला आहे.
- आता महाराष्ट्रातील शाळा डिजिटल होणार;एका क्लिक मध्ये तुमची हजेरी लागणार.