मायणीचा सुपुत्र युरोप गाजवून थेट ऑक्सफर्ड युनिव्हर्सिटीत वरिष्ठ शास्त्रज्ञ बनला.
सातारा जिल्ह्यातील मायणी भाग. तसा दुष्काळी भाग म्हणून जिल्ह्यात ओळखला जातो. इथली दुसरी ओळख म्हणजे इथे पक्षी अभयारण्यात येणारे फ्लेमिंगो. त्यामुळे हा भागाला हीच ओळख प्राप्त झाली.
पण मागील काही दिवसांपासून मायणीचा हा भाग इथल्या एका लेकानं चर्चेत आणलाय. कारण जिल्हा परिषदेच्या शाळेपासूनचा चालू झालेला त्याचा प्रवास आज कोरोना लसीचे संशोधन चालू असलेल्या ऑक्सफर्ड युनिव्हर्सिटीमधील संशोधकापर्यंत आला आहे.
या मुलाचं नाव डॉ. नानासो थोरात.
मुळातच गरीब असलेल्या शेतकरी कुटुंबात डॉ. थोरात यांचा जन्म झाला. वडील देवाप्पा थोरात आणि आई सीमा दोघेही रोजंदारीने कामावर जायचे. अशा परिस्थितीमध्ये डॉ. थोरात यांनी जिद्दीने शिक्षणाला सुरुवात केली.
प्राथमिक शिक्षण मायणीमधील जिल्हा परिषद शाळेत, तर बारावीपर्यंतचे शिक्षण भारतमाता विद्यालय व जुनिअर कॉलेजमध्ये झाले. पुढे बीएस्सी करण्यासाठी विट्यातील बळवंत कॉलेजमध्ये आले. पण पदवी चालू असतानाच वडिलांचे निधन झाले.
आधार तर गेलाच होता. पण खर्चाचा देखील मोठा प्रश्न उभा राहिला. अशा परिस्थितीमध्ये डॉ. थोरात यांनी दुसऱ्याच्या शेतात जावून खर्च भागविण्याचा प्रयत्न केला. पुढे रोजगार हमीच्या योजनेवर जावून काम करण्यास सुरुवात केली. पाच किलो गहू आणि २१ रुपये हजेरी असे मिळायचे.
तिथून शिवाजी विद्यापीठात फिजिक्समधून एमएस्सीसाठी प्रवेश मिळाला. पैसे कमी पडू लागले तेव्हा खाजगी क्लास घेण्यास सुरुवात केली. आणि पोस्ट ग्रॅज्युएशन पुर्ण केले. पुढे डी. वाय पाटील विद्यापीठामध्ये पीएचडी साठी प्रवेश मिळाला.
डी. वाय. पाटील विद्यापीठातील डॉ. एस. एच. पवारांच्या मार्गदर्शनाखाली पीएच. डी. करतानाच त्यांना भारत सरकारच्या जैतापूर अणू ऊर्जा प्रकल्पावर संशोधक विद्यार्थी म्हणून काम करण्याची संधी मिळाली.
फिजिक्स मधून मेडिकलमध्ये
त्यांचा पीएचडीचा विषय मेडिकलशी संबंधित होता. नॅनो टेक्नॉलॉजी व कॅन्सर या विषयात त्यांनी डॉ. पवार यांच्या मार्गदर्शनात पीएच. डी. केली. इथूनच त्यांचा फिजीक्सच्या सोबतीने मेडिकलमधील प्रवास सुरु झाला.
इथे फिजिक्सचे नियम वापरून त्यांनी कॅन्सरवरील नवीन उपचारपद्धती शोधण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली.
मुंबईतील भाभा ऑटोमिक रिसर्च सेंटरमध्येही (BARC) संशोधनाची संधी मिळाली. तेथील संशोधकांच्या मदतीने त्यांनी केॅन्सरवरील आधुनिक व उच्च दर्जाच्या उपचार पद्धतीवर संशोधन करून जागतिक दर्जाचे संशोधन पेपर प्रसिद्ध केले.
डॉ. पवार यांनी त्यांना वेगवेगळ्या फेलोशिप मिळवून देत संशोधनात अर्थसाहाय्य केले. अणुऊर्जा आयोगाचे तत्कालीन अध्यक्ष डॉ. अनिल काकोडकर व बिहारचे राज्यपाल डॉ. डी. वाय. पाटील यांच्या हस्ते सुवर्णपदक देऊन त्यांना गौरवण्यात आले. बेस्ट रिसर्चचा बहुमानही डॉ. थोरात यांना मिळाला.
पीएच. डी. दरम्यानच दक्षिण कोरियातील सॅमसंग बायोमेडिकल रिसर्च इन्स्टिट्यूटने त्यांना वरिष्ठ संशोधक म्हणून ऑफर दिली. तेथे त्यांनी कॅन्सर आणि संसर्गजन्य रोगांवर दोन संशोधने केली.
कॅन्सरवरील पुढील संशोधनासाठी २०१५ मध्ये डॉ. थोरात यांनी आयर्लंड सरकारची आयरिश रिसर्च कौन्सिल फेलोशिप प्राप्त केली. जगातील दोन हजारांहून अधिक संशोधकांमधून डॉ. थोरातांनी पहिल्या दहा जणांमध्ये स्थान मिळवले, त्या वर्षी भारतातून तीन व महाराष्ट्रातून डॉ. थोरात हे एकमेव संशोधक या फेलोशिपचे मानकरी ठरले.
त्यांनी केलेल्या नावीन्यपूर्ण उपचार पद्धतीच्या संशोधनाची दखल घेऊन आयर्लंड सरकारने त्यांना युरोपियन कमिशनच्या विज्ञान आणि तंत्रज्ञान मिशनवर आयर्लंड देशाचे प्रतिनिधी म्हणून २०२२ पर्यंत निवड केली. हा बहुमान मिळवणारे डॉ. थोरात एकमेव भारतीय आहेत.
जगातील सर्वोत्कृष्ट अशी युरोपियन कमिशनची मेरी क्युरी फेलोशिपसह दोन लाख युरोचा (पावणे दोन कोटी रुपये) निधीही त्यांनी मिळवला.
त्याच दरम्यान, २०१८ ते २०२० या दोन वर्षामध्ये डॉ. थोरात यांनी पोलंड (Wroclaw University of Science and Technology) आणि स्वित्झर्लंडमध्ये (University of Zunich ) स्त्रियांतील ब्रेस्ट कॅन्सरवर संशोधन केले.
सध्याच्या केमोथेरपी किंया रेडिएशन थेरपी उपचाराने रुग्णांची तात्पुरती कॅन्सरमुक्ती होऊन पुन्हा लक्षणे दिसू लागतात. उपचारानंतर नेमका किती प्रमाणात कॅन्सर वा ट्युमर नाहीसा झाल्याचे निदान करता येत नाही.
मात्र, डॉ. थोरात आणि त्यांच्या टीमने नॅनो तंत्रज्ञानावर आधारित व भौतिकशास्त्राचे नियम वापरून नवीन प्रकारची केमोथेरपी विकसित केली. डॉ. थोरात यांनी स्वित्झर्लंडमधील झुरीच विद्यापीठातील नामवंत प्राण्यांच्या प्रयोगशाळेत निसर्गत कॅन्सर होणान्या प्राण्यांवर प्रयोग केले.
त्यांनी विकसित केलेल्या तंत्रज्ञानामुळे प्राण्यांतील ९९ टक्के कॅन्सर कायमस्वरूपी नाहीसा झाला. त्या तंत्रज्ञानावर आधारित डॉ. थोरात आणि त्यांच्या सहकार्यांनी एक आंतरराष्ट्रीय, एक युरोपियन पेटंट दाखल केली आहेत त्या शोधासाठी त्यांना दोन युरोपियन इन्व्हेन्शन प्रदान झाली आहेत.
डॉ. थोरात यांचे पन्नासपेक्षा अधिक आंतरराष्ट्रीय संशोधन पेपर, पाच आंतरराष्ट्रीय पुस्तके, तीन आंतराष्ट्रीय पेटंट/इन्व्हेन्शन्स आणि दहापेक्षा अधिक आंतरराष्ट्रीय पुस्तकामध्ये अध्याय प्रसिद्ध झालेत.
युरोपियन कमिशनच्या Cooperation in Science and Technology (COST) या सायंटिफिक मिशनच्या व्यवस्थापन समितीचे २०१८ ते २०२२ या वर्षासाठीचे आयर्लंड सरकारने अधिकृत केलेले ते एकमेव भारतीय सदस्य आहेत. त्यांना रॉयल सोसायटी ऑफ केमिस्ट्री इंग्लंड, अमेरिकन केमिकल सोसायटी व इन्स्टिट्यूट ऑफ फिजिक्स इंग्लंड या नामवंत आंतराष्ट्रीय संस्थांनी मानद सदस्यपद दिले आहे.
दरम्यान, डॉ. थोरात यांना युरोपियन कमिशनने मेरी क्युरी फेलोशिपच्या जीवविज्ञान आणि इंजिनिअरिंग मूल्यमापन समितीचे २०१९ व २०२० या वर्षांसाठी अध्यक्ष म्हणून नियुक्त करण्यात आली.
डॉ. थोरात यांनी जगातील सर्वोत्कृष्ट अशी युरोपियन कमिशनची मेरी क्युरी फेलोशिप दोन वेळा मिळवली आहे. सध्या ते विश्वविख्यात ‘ऑक्सफर्ड विद्यापीठात मेडिकल सायन्स डिव्हिजनमध्ये मेरी-क्युरी वरिष्ठ शास्त्रज्ञ म्हणून कार्यरत आहेत.
डॉ. थोरात यांचा ऑक्सफर्ड विद्यापीठामध्ये तयार होत असलेल्या लसीच्या संशोधनामध्ये प्रत्यक्ष सहभाग नाही. मात्र जे कॅन्सर बाधित आहेत आणि त्यांची कोरोना चाचणी सकारात्मक आल्यानंतर ‘कोरोनाचा कॅन्सर बाधितांवर काय परिणाम होतो’ या विषयावर जगभरातील विविध देशांमधील रुग्णांवर, तसेच लहान मुलांतील मेंदूच्या कॅन्सरवर नवीन प्रकारची उपचार पद्धती शोधणाऱ्या संशोधन टीममध्ये कार्यरत आहेत.
आतापर्यंतच्या वाटचालीमध्ये त्यांना अनेक बरे-वाईट अनुभव आले, वाईट अनुभवातून ते शिकत मगेले. घडत गेले. चांगल्या अनुभवातून बळ मिळवत गेले. कोणताही कौटुंबिक शैक्षणिक वारसा, आर्थिक पाठवळ नसताना डॉ. थोरात यांनी अटकेपार फडकवलेला झेंडा नेहमीच प्रेरणादायी ठरेल.
हे ही वाच भिडू
- सातारचा नगराध्यक्ष ते मुंबई राज्याचा पंतप्रधान झालेला माणूस..
- दुष्काळी मायणी भागात फ्लेमिंगो कधीपासून येऊ लागले..?
- बोफोर्स पेक्षा भारी तोफ बनवणारे पुण्याचे बाबा कल्याणी आहेत तरी कोण ?