आदिवासी “डांग जिल्हा” आम्हाला नको म्हणून “महाराष्ट्र-गुजरात” भांडत होते..

By Team Bol Bhidu On Aug 3, 2022

सापुतारा मान्सून फेस्टिवल..!!

देवीदेवता, राक्षस आणि पशुपक्षांचे दिमाखदार व रंगेबेरंगी सजवलेले मुखवटे चेहऱ्यावर चढवून ढोल, संबळ आणि पुंगीच्या तालावर नाचून महाराष्ट्रातील आदिवासी कलामंच पारंपरिक बोहाडा सादर करत होते. या बोहाड्याने देश-विदेशातील सगळ्यांची नजर वेधून घेतली.

आणि सापुतारा मान्सून फेस्टिवला रंगतदार सुरुवात झाली..

अगदी महाराष्ट्राच्या सीमेला खेटून असलेल्या सापुतारा हिल स्टेशनवर गुजरातच्या पर्यटन विभागाने या फेस्टिव्हलची सुरुवात केलीय. त्यात महाराष्ट्र, गुजरात, मध्य प्रदेश, राजस्थान मधील लोकांसह वेगवेगळ्या देशातील लोकं सुद्धा उपस्थित होते.

आज महाराष्ट्रातील कलापथकं सापुताऱ्याला जाऊन आपली कला दाखवून लोकांची मनं जिंकून घेत आहेत. मात्र इतिहासात थोडा बदल झाला असता तर सापुताऱ्यासह अख्खा डांग जिल्हाच महाराष्ट्राचा भाग असता.

द्विभाषिक राज्याची विभागणी झाली आणि डांग जिल्हा गुजरातकडे गेला..

१९६० पूर्वी महाराष्ट्र आणि गुजरात राज्याचे मिळून एकच बॉम्बे राज्य अस्तित्वात होते. या बॉम्बे राज्याचे विभाजन होऊन गुजरात आणि महाराष्ट्र राज्याची निर्मिती झाली. त्यावेळी मराठी माणसांच्या संघर्षाने मुंबई महाराष्ट्राला मिळाली असे आपण गर्वाने सांगतो.

मात्र त्याच वेळी डांग नावाचा आदिवासी जिल्हा मराठी असूनही गुजरातला देण्यात आला याची फारशी चर्चा करण्यात येत नाही. कदाचित डांग हा आदिवासी जिल्हा असल्यामुळे असं असेल.

महाराष्ट्रात संयुक्त महाराष्ट्राची चळवळ..

मुंबईसह मुंबई राज्यातील मराठी भाग, मराठवाडा आणि विदर्भाला एक करून एकसंध महाराष्ट्र राज्याची निर्मिती करण्यात यावी यासाठी स्वातंत्र्यपूर्व काळापासूनच चळवळ सुरु होती. मात्र स्वातंत्र्यांनंतर या चळवळीला आणखी जोर चढला होता.

भाषावार प्रांताची मागणी वाढू लागल्यांनंतर मुंबई राज्य, मराठवाडा, विदर्भ, कच्छ यासह सौराष्ट्र यांना एकत्र करून द्विभाषिक राज्याची निर्मिती करण्यात आली होती.

परंतु द्विभाषिक बॉम्बे राज्याच्या विरोधात रान तापले आणि संयुक्त महाराष्ट्राची निर्मिती झाली..

द्विभाषिक राज्याच्या विरोधात १९५७ मध्ये झालेल्या लोकसभा निवडणुकीत महाराष्ट्र एकीकरण समितीने काँग्रेसला मोठं धक्का दिला होता. त्यामुळे १९५९ मध्ये काँग्रेस अध्यक्ष इंदिरा गांधी यांनी मुंबई राज्याचा दौरा केल्यांनंतर काँग्रेसने ९ सदस्यीय समिती स्थापन केली.

या समितीने मुंबई महाराष्ट्राला देण्यात यावी आणि डांग जिल्हा गुजरातला देण्यात यावा यावर शिक्कामोर्तब केले होते. याच निर्णयाला संसदेत पारित करून १ मे १९६० मध्ये महाराष्ट्र आणि गुजर राज्यांची निर्मिती केली होती.

मृत म्हणून घोषित केलेला बालेश कुमार 20 वर्षांनी जिवंत…

Oct 18, 2023

प्रेम, द्वेष आणि राजकारणातून झालेलं ‘मधुमिता…

Aug 25, 2023

द्विभाषिक राज्याचे विभाजन करून डांग जिल्हा गुजरातला देण्यामागे सुद्धा बराच घटनाक्रम घडला होता..

दस्तुरखुद्द मोरारजी देसाईंनी डांग जिल्हा मराठी भाषिक असल्याचं कबुल केलं होतं..

महाराष्ट्र राज्याची मागणी केली जाऊ लागली होती तेव्हा बॉम्बे राज्याचे तत्कालीन मुख्यमंत्री आणि गृहमंत्री मोरारजी देसाई यांनी डांग जिल्ह्याला भेट दिली होती. या भेटीनंतर मोरारजी देसाईंनी डांग जिल्ह्यात गुजरातीपेक्षा मराठीचेच वातावरण जास्त असल्याचे मत मांडलं होतं.

तेव्हा मोरारजी देसाईंच्या या वाक्यावरून गुजराती भाषिक प्रदेशात मोठ्या प्रमाणावर वाद सुरु झाला. अनेकांनी मोरारजी देसाईंवर टीका केली होती. तसेच राज्याची निर्मित करतांना कोणता प्रदेश कोणत्या राज्याला द्यायचा याचा निर्णय मंत्र्यांऐवजी तज्ज्ञ समितीने घ्यावा अशी मागणी करण्यात आली होती.

मराठी नेत्यांनी सीमाभागातील प्रदेश महाराष्ट्रात समाविष्ठ करण्यासाठी अनेक प्रयत्न केले..

महाराष्ट्र आणि गुजरातच्या सीमाभागातील डांग, वनसाडा, नेसूप्रदेश, दडियापाडा, सागरबारा, धर्मपुरी हा प्रदेश महाराष्ट्रामध्ये आणण्यासाठी प्रयत्न करू लागले. त्यावर काही गुजराती लोकांच्या मते डांग हा महाराष्ट्राचा भाग होण्यावर काहीही आक्षेप नव्हते.

तर काही लोकांनी यावर तीव्र आक्षेप घेतले होते. काहींनी असाही आक्षेप घेतला होता कि, मराठी नेते गुजराती भागात मराठी लोकांना विश्वात आहेत आणि त्याच्या आधारावर मराठी नेते त्या भागावर महाराष्ट्राचा हक्क सांगत आहेत.

मात्र मराठी भाषिक असलेले एस एम जोशी मात्र याच्या विरोधात होते..

डांग जिल्हा महाराष्ट्रात समाविष्ठ झाल्यास फारसा फरक पडणार नाही असं उमाशंकर जोशींसारख्या गुजराती लेखकाचं मत होतं. तर मराठी भाषिक असलेले एस. एम. जोशी यांनी मात्र डांग जिल्हा गुजरातला देण्यात यावा असं मानत होते.

एस. एम. जोशी यांच्यासह अनेक समाजवादी नेत्यांनी डांग जिल्हा महाष्ट्राऐवजी गुजरातला देण्यात यावा अशी उघड भूमिका घेतली होती. डांग जिल्हा महाराष्ट्रात समाविष्ट करणे अवास्तविक आहे असं त्यांचं मत होतं.

समाजवादी नेत्यांनी डांग जिल्हा गुजरातला न दिल्यास त्याच्याविरोधात आंदोलन करण्याची धमकी सुद्धा दिली होती. एस. एम. जोशी आणि समाजवादी नेत्यांनी घेतलेल्या त्या भूमिकेमुळे डांग जिल्हा महाराष्ट्रात समाविष्ट करण्यात यावा या मागणीला धक्का बसला होता.

डांग जिल्हा गुजरातमध्ये जाण्यासाठी कारणीभूत ठरली ती जिल्हा स्थानिक मंडळाची निवडणूक..

१९५७-५८ मध्ये डांग जिल्हा मंडळाची स्थापना करण्यात आली होती. या डांग जिल्हा मंडळात एकूण ३० सीट्स होत्या. १९५८ मध्ये या जिल्हा मंडळासाठी निवडणूक घेण्यात आल्या. ही निवडणूक गुजरात पॅनल आणि महाराष्ट्र पॅनल अशा दोन पॅनल मध्ये घेण्यात आली होती.

निवडणुकीत ३० जागांपैकी २६ जागांवर गुजराती पॅनल आणि ४ जागांवर महाराष्ट्र पॅनल विजयी झालं. गुजरात पॅनलच्या २६ विजयी उमेदवारांपैकी १० उमेदवार मूळ गुजराती तर १६ उमेदवार हे स्थानिक आदिवासी होते.

गुजराती प्रभुत्व असलेल्या जिल्हा मंडळाने डांग जिल्हा गुजरातमध्ये समाविष्ट करण्याचा निर्णय घेतला. या निर्णयाचा विरोध करण्यासाठी मराठी पॅनलच्या ४ सदस्यांनी सभात्याग केला होता. मात्र या निर्णयाने डांग जिल्हा गुजरातमध्ये गेला.

डांग जिल्हा गुजरातमध्ये समाविष्ट करण्यासाठी चळवळ करणाऱ्या लोकांनी वारंवार जवाहरलाल नेहरू आणि मोठ्या मंत्र्यांच्या भेटी घेतल्या. तसेच डांग जिल्हा गुजरातमध्ये समाविष्ट करण्यात यावा याबाबत त्यांना माहिती दिली.

मोरारजी देसाईंनी डांग जिल्ह्याला मराठी भाषिक प्रदेश घोषित केलं, काही गुजराती लेखकांचं मत सुद्धा असंच होतं. मात्र काही मराठी नेत्यांनी याच्या विरोधी भूमिका घेतली. त्यामुळे महाराष्ट्र आणि मराठीच्या इतक्या जवळ असलेला डांग जिल्हा आणि निसर्गरम्य सापुतारा गुजरातचा भाग झाला.

हे ही वाच भिडू