मराठी नाटकांचा ओरीजनल शो मॅन म्हणून सुधीर भट ओळखले जायचे….

मराठी नाटकांना पहिल्यांदा परदेशवारी सुधीर भटांमुळे करता आली. मराठी रंगभूमीवर नाटकांमध्ये सगळ्यात मोठं नाव असलेलं व्यक्तिमत्त्व म्हणजे सुधीर भट. आज घडीला जी मराठी नाटकांची स्थिती आहे त्यावर जास्त न बोललेलंच बरं पण एकेकाळी मराठी नाटकाला सुगीचे दिवस आणणारा अवलिया म्हणजे सुधीर भट. तर जाणून घेऊया सुधीर भट या मराठी शो मॅन विषयी.

13 जून 1951 रोजी सुधीर भट यांचा जन्म झाला. सुधीर भट हे व्यावसायिक दृष्ट्या यशस्वी मराठी नाटक निर्मात्यांपैकी एक होते आणि युनायटेड स्टेट्समध्ये स्थायिक झालेल्या मराठी डायस्पोरा साठी त्यांचे प्रयोग चालायचे. सुमारे तीन दशकांपर्यंत त्यांनी हा प्रकल्प सुरू ठेवला, त्या दरम्यान त्यांनी 80 हून अधिक नाटकांची निर्मिती केली, ज्यात 17,000 शो होते. त्यांच्या आठ नाटकांनी 1000 शोचा टप्पा ओलांडला. कारकिर्दीत सर्वाधिक नाटके तयार करण्याचा विक्रम त्यांच्या नावावर आहे. ते एक जाणकार व्यापारी ते, टीकेने न घाबरता आपलं काम जोमाने त्यांनी चालू ठेवलं.

भट यांनी 1 जानेवारी 1985 रोजी गोपाळ अल्गेरी यांच्यासमवेत “सुयोग” नावाची संस्था स्थापन केली. मराठी नाटकात एकाच बॅनरखाली सर्वाधिक नाटकांची निर्मिती करण्याचा विक्रम त्यांनी केला. ‘मोरूची मावशी’ या नाटकामुळे खऱ्या अर्थाने सुधीर भट यांचं नाव प्रकाशझोतात आलं. याचा मोठा फटकासुद्धा त्यांना त्यावेळी बसला होता. या नाटकातून विजय चव्हाण, विजय पटवर्धन आणि प्रशांत दामले हे नवे कलाकार निर्माण झाले. मराठी नाटक त्यांनी भारताबाहेर नेले. त्यांच्या नाटकांचे यूके, युनायटेड स्टेट्स आणि युरोपमध्ये शो झाले आणि तेथे त्यांना प्रचंड लोकप्रियता मिळाली.

सुधीर भटांनी मराठी नाटक अतिशय व्यावसायिकपणे हाताळले आणि त्यावेळच्या निर्मितीची व्याख्याच बदलून टाकली. चांगलं प्रोडक्शन, योग्य वितरण हे त्यांच्या यशाचे गमक होते. 1997 मध्ये मराठी नाटक उद्योगात मंदी आली. त्या काळात अमेरिकेत त्यांच्या नाटकांना मोठी चालना मिळाली. २४ तास मराठी नाटकांचा विचार करणारी व्यक्ती म्हणून सुधीर भट यांची ख्याती होती.

मराठी नाटक वाटपाच्या तारखांमध्ये खूप व्यावसायिक व्यवहार केल्याने त्यांच्यावर अनेकांनी टीकाही केली होती. त्यांनी अनेक नाटकांमध्ये पराभव पत्करला पण त्यांनी नाटकांच्या निर्मितीचा व्यवसाय सोडला नाही किंवा बदलला नाही. नाट्यनिर्माता संघाचे प्रमुख या नात्याने ते अनेक वादांचे केंद्रस्थान होते. अनेक निर्मात्यांनी त्याला ‘कंत्राटदार-निर्माता’ असे लेबल लावले आणि व्यावसायिकदृष्ट्या यशस्वी अभिनेत्यांच्या त्याच्या प्रदर्शनावर टीका केली, विशेषत: ज्या चेहऱ्यांवर तो सहसा बँक करत असे म्हणजे राखून ठेवत असे, फक्त त्याच त्याच नट लोकांना संधी देत असे. त्यात प्रशांत दामले, विक्रम गोखले, कविता लाड, दिलीप प्रभावळकर यांचा समावेश होता. त्याच्या थिएटरच्या ब्रँडबद्दल सुधीर भट पूर्णपणे बिनधास्त होते.

एका मुलाखतीत ते म्हणाले होते की, लोकांना पैसे देऊन नाटक पाहण्यासाठी घराबाहेर काढणे हा एक गंभीर व्यवसाय आहे आणि मी ते खूप गांभीर्याने करतो,”

टीकेचा बडगा असूनही, त्यांच्या व्यावसायिक यशाने ९० च्या दशकात मुंबईतील नाट्य कलांमध्ये चमक आणली होती, हे सर्वजण मान्य करतात, जेव्हा कोणतेही नाटक चांगले चालले नव्हते. एक हुशार उद्योगपती म्हणून भट यांच्याकडे त्यांच्या काही नाटकांच्या नुकसानीकडे दुर्लक्ष करण्याची हातोटी होती.

भट यांची आर्थिक प्रवृत्ती असूनही, मराठी रंगभूमीचा विस्तार करणाऱ्या काही ऑफ-ट्रॅक नाटकांसाठी भट पात्र होते. 2003 मध्ये त्यांनी 75 वर्षीय श्रीराम लागू यांना ‘मित्रा’मध्ये कास्ट केले. हे नाटक एका लवचिक, वृद्ध, उच्चवर्णीय विधुराबद्दल होते, जी आपल्या महिला दलित परिचारिकेशी मैत्री करते, ज्यामुळे त्याच्या कुटुंबाचा राग येतो. नाटक 218 वेळा रंगमंचावर आले, बहुतेक खचाखच भरलेल्या सभागृहात. ‘मित्रा’ला दुबईसारख्या ठिकाणी उत्स्फूर्त प्रतिसाद मिळाला. ‘गांधी विरुध्द गांधी’ हा महात्मा गांधी आणि त्यांचे पुत्र हरिलाल गांधी यांच्या वादग्रस्त संबंधांचे चित्रण करण्याचा आणखी एक धाडसी प्रयत्न होता. वेगळ्या शब्दात सांगायचं झालं तर, ते धोकादायक व्यवसायासाठी बनले होते.

पण आपली नाटके कशी विकायची हे भटांना माहीत होते. उदाहरणार्थ, पु.ल. देशपांडे यांच्या ‘व्यक्ती आणि वल्ली’ या त्यांच्या जीवन रेखाटनाच्या निर्मितीने नवीन पिढीला विनोदाच्या उत्कृष्ट नमुनाची ओळख करून दिली. हे नाटक पीएलच्या ग्लॅमरवर आधारित आहे हे ज्ञात सत्य आहे. याही नाटकाचे बरेच प्रयोग सुधीर भटांमुळे झाले.

14 नोव्हेंबर 2013 रोजी सुधीर भटांचं निधन झालं पण त्यांच्या कार्यकाळात त्यांनी मराठी रंगभूमीला सोन्याचे दिवस आणले होते हे मात्र नक्की….

हे ही वाच भिडू :

• आबांनी मुख्यमंत्र्यांचा बाप काढला, कर्नाटकवाले अटकेची मागणी करू लागले..
• पथ नाट्य सादर करणाऱ्या नाटककाराची काँग्रेस नेत्यांनी भररस्त्यात हत्या केली होती.
• दोन वेळा गिनीज बुक रेकॉर्ड केलेलं एकमेव नाटक म्हणजे “वऱ्हाड निघालं लंडनला”
• एकेकाळी अभिनय येत नाही म्हणून नाटकातून काढलेला आज मराठीचा सुपरस्टार झाला..