हिटलर नसता, तर तुम्हाला आज ‘फँँटा’ प्यायला मिळाला नसता.
काही महिन्यांपुर्वी राहुल गांधींमुळे ‘कोकाकोला’ कसा बनला याची देशभर चर्चा झाली. याच कोकाकोला कंपनीचं अजून एक फेमस ड्रिंक म्हणजे फँटा ! सर्वच अबालवृद्धाना आवडणारं पेय.
याच ‘फँटा’चा शोध एका मजबुरीतून लागला हे तुम्हाला ठाऊक आहे काय? ते देखील दुसऱ्या महायुद्धाच्या काळात ! नाझी जर्मनीमध्ये. आज आम्ही सांगतोय ‘फँटा’च्या जन्मकथेविषयी.
अमेरिकेत १८८६ साली कोकाकोलाचा शोध लागला. विसाव्या शतकाच्या सुरवातीला अमेरिकेत अफाट लोकप्रियता मिळवल्यानंतर कोकाकोलाने युरोपमध्ये हातपाय पसरवायला सुरु केली. तिथेही हे ड्रिंक सर्वाना आवडले. विशेषतः जर्मनीत तर कोकाकोलावर लोकांच्या उड्याच पडल्या.
दुसरं महायुद्ध आणि कोकाकोलाचं मार्केटिंग
१९३३ साली ज्यावेळी जर्मनीमध्ये ‘हिटलर’ आणि त्याची ‘नाझी पार्टी’ हळूहळू सर्व सत्ताकेंद्रे ताब्यात घेत होती त्याचवेळी ‘मॅक्स काईट’ नावाच्या माणसाने कोकाकोलाचा जर्मनीतील प्रमुख म्हणून सूत्रे हातात घेतली.
मॅक्स काईट हा अतिशय महत्वाकांक्षी माणूस होता. शिवाय त्याच्याकडे व्यवहारचातुर्य होते. त्याच्याच नेतृत्वाखाली १९३३ ते १९३९ या कालावधीत कोकाकोलाची विक्री १ लाखांपासून ४५ लाखांवर गेली. काईटने अतिशय आक्रमकपणे राबविलेल्या मार्केटिंगच्या धोरणांमुळे या विक्रीमध्ये ही विक्रमी वाढ झाली होती.
मार्केटिंगची धोरणे राबवताना त्याला कुठलाही बरा किंवा वाईट मार्ग वर्ज्य नव्हता. कंपनीचं भलं होतंय का एवढा एकच विचार धोरण राबवताना तो करत असे. हिटलरने भांडवलशाही अमेरिकेचं प्रतिक मानल्या जाणाऱ्या कोकाकोलावर बंदी आणू नये यासाठी काईटने नाझी पक्षाशी जवळीक देखील चांगले संबंध प्रस्थापित केले होते. १९३६ साली जर्मनीतील बर्लिन येथे खेळविण्यात आलेल्या ऑलिम्पिक स्पर्धेमध्ये अधिकृत जाहिरातदारांच्या यादीत कोकाकोला सर्वात पुढे होता.
हिटलरने ज्यावेळी शेजारच्या ऑस्ट्रिया, झेकोस्लोवाकिया,पोलंड या देशांवर हल्ले करून ते देश ताब्यात घ्यायला सुरवात केली त्यावेळी अतिशय धूर्त आणि धंदेवाईक असणाऱ्या काईटने जर्मन सैन्याच्या पाठोपाठ कोकाकोला कंपनीला देखील मागोमाग या देशांमध्ये चंचूप्रवेश मिळवून दिला. काईटच्या अमेरिकेतल्या वरिष्ठांनी देखील यावर कधीच आक्षेप घेतला नव्हता. काईट कंपनीला फायदा मिळवून देतोय यावरच ही मंडळी खुश होती.
१९४० साल उजाडेपर्यंत दुसरे महायुद्ध ऐन भरात आले होते. युद्धाच्या धामधुमीत देखील काईटच्या कोकाकोलाने युरोपच्या संपूर्ण मार्केटवर आपला ताबा मिळवला होता. त्या काळात कोकच्या जाहिरातीने युरोपात धूम उडवली होती.
जर्मन लोक त्यांच्या दारू पिण्याबद्दल प्रसिद्ध आहेत पण तुम्हाला ऐकून आश्चर्य वाटेल की हिटलर दारूच्या थेंबाला देखील स्पर्श करायचा नाही. शिवाय तो शाकाहारी होता. असं म्हणतात की युद्धाच्या धुमश्चक्रीत कधी फावला वेळ मिळालाच तर तो कोकाकोलाचा आस्वाद घ्यायचा.
बंदीमुळे अडचणीतील कंपनी वाचविण्यासाठी नवीन ड्रिंकचा शोध
१९४१ साली जपानने अमेरिकेच्या पर्ल हार्बरवर बॉम्ब टाकला आणि अमेरिका अक्ष देशांविरुद्ध युद्धात उतरली. याचाच अर्थ असा की त्या देशाबरोबरचा अमेरिकेचा व्यापार देखील बंद झाला. याचा सर्वाधिक फटका बसला तो कोकाकोला कंपनीला.
कोकाकोलाच्या जर्मनीमधल्या फॅक्टरीला अमेरिकेतून करण्यात येणारा कोकाकोला सिरपचा पुरवठा थांबला. ते सिरप बनवण्याची पद्धत त्या काळात गुपित ठेवण्यात आलेली असल्याने जर्मनीत ते बनवणं देखील शक्य नव्हतं.
सिरपच्या अभावी जर्मनीमधले कोकाकोलाचे कारखाने बंद पडू लागले. मात्र काईट हा माणूस काही हार मानणाऱ्यांपैकी नव्हता. शिवाय कंपनीत काम करणाऱ्या हजारो कामगारांची जबाबदारी देखील त्याच्यावर होती. त्यामुळे या समस्येवर उपाय म्हणून कंपनीच्या केमिस्टना हाताशी धरून नवीन ड्रिंक बनवण्याचा निर्णय काईटने घेतला.
काईटने सर्व तयारी सुरु केली परंतु युद्धामुळे ड्रिंक बनवन्यासाठीचा कच्चा मालच मिळत नव्हता. शेवटी नाईलाज म्हणून त्याने बाकीच्या फूड इंडस्ट्रीमधून उरलेल्या पदार्थांना एकत्र करून एक ड्रिंक बनवलं. यामध्ये विशेषतः ‘सफरचंदाचे पल्प’ आणि चीज बनवल्यानंतर उरलेल्या ‘व्हेय’ या पदार्थाचा समावेश होता. कमीतकमी कारखाने तरी सुरु राहतील हा या मागचा विचार होता.
ड्रिंक तर तयार झालं पण आता प्रश्न असा होता की या पेयाचे नांव काय ठेवायचे? काईटने मिटिंग बोलावली आणि सांगितलं की, “तुमच्या कल्पनांना भरारी घेऊ द्यात आणि या ड्रिंकसाठी एक भन्नाट असं नाव सुचवा.”
“Let your fantasies run wild”.
होय, अगदी हेच काईटचे शब्द होते आणि हेच शब्द त्याच्या नव्या ड्रिंकला नाव पण मिळवून देणार होते. काईटचं वाक्य ऐकून एका म्हाताऱ्या सेल्समनने त्या वाक्यातील ‘फँटसी’ या शब्दावरून ‘फँटा’ हे नाव सुचवलं आणि विशेष म्हणजे ते सगळ्यांच्या पसंतीस उतरलं.
बाजारात दाखल झाल्यानंतर अगदी अत्यल्प काळातच हे पेय जर्मनीमध्ये प्रसिद्ध झाले. ‘फँटा ऑर नथिंग’ म्हणजेच ‘फँटा सोडून इतर काहीही नाही’ असंच त्या काळातल्या मार्कटचं वर्णन करण्यात आलय.
त्यानंतरच्या काळात दुसऱ्या महायुद्धात अमेरिका आणि दोस्त राष्ट्रांकडून जर्मनीचा पराभव झाला. जर्मनीमध्ये कोकाकोलाचे उत्पादन पुन्हा पूर्ववत सुरु झालं. युद्धकाळात कंपनी बंद पडायला नको म्हणून सुरु करण्यात आलेल्या ‘फँटा’चं उत्पादन बंद करण्यात आलं.
१९५० च्या दशकात जेव्हा पेप्सीच्या वेगवेगळ्या फ्लेवरचे ड्रिंक्स कोकाकोलाशी स्पर्धा करू लागले त्यावेळी कंपनीच्या अधिकाऱ्यांना ‘जर्मन फँटा’ची आठवण झाली. १९५५ साली ‘फ्रुटी सोडा’च्या स्वरुपात नव्याने ‘फँटा’ लाँच करण्यात आला.
विशेष म्हणजे जर्मनीप्रमाणेच जगभरातील लोकांनी ते स्वीकारलं. सध्या फक्त सफरचंदच नव्हे तर इतर फळांच्या फ्लेवरमध्ये देखील ‘फँटा’ मिळतो. मात्र सगळ्यात जास्त गाजलाय तो ‘ऑरेंज फ्लेवर’. आज फँटाची ओळखच मुळी ‘ऑरेंज ड्रिंक’ अशी बनली आहे.
- ७ बायकांनी ८० रुपये उसने घेतले आणि सुरू झाला ‘लिज्जत’ पापडचा प्रवास !
- उद्योगाच्या शोधात औरंगाबादला आलेला माणूस अब्जाधीश झालाय!!!
- कोण होती ‘लक्स’च्या जाहिरातीत झळकलेली पहिली भारतीय अभिनेत्री?