‘बंडखोरीच्या’ संस्थानाचा अनभिषिक्त सम्राट होता तो म्हणजे “शम्मी कपूर”

स्वातंत्र्या नंतर रुपेरी पडद्यावर रुजू झालेल्या सदाबहार त्रिकूटाने आपआपल्या स्वतंत्र शैलीने रसिकांवर फक्त मोहिनीच घातली नाही. तर स्वतंत्र गटवार विभागणी देखील केली. पण या (दिलीप,राज व देव) तिघांपेक्षा वेगळी स्वतः ची शैली विकसित करून आणि यशस्वी करवून दाखवत एक नवीन ‘ट्रेंड’ निर्माण करण्याचं श्रेय शम्मीकडे जात.

तोवर सिनेमात आदर्शवत असलेल्या संयत प्रणयाची मात्रा शम्मीने पार चोळामोळा करून फेकून दिली.

(पण त्या करीता त्याला १६ अपयशी चित्रपटांची मालिका आधी सादर करावी लागली.) सिनेमाच्या चौकटीत बसणारी नायकाची सोज्वळ, स्त्री दाक्षिण्य सांभाळणारा, हळुवारपणे फुलविणारा हि प्रतिमाच मोडीत काढली. कपूर खानदानातील इतराप्रमाणेच तो राजबिंडा होता. त्याच्या नजरेत नयिकांना घायाळ करणारा एक ’किलिंग लूक’होता.

सिनेमात तो नायिकांना घुसळून टाकत असे, छळ छळ छळत असे, प्रचंड त्रास देत असे, तरसवत असे , विमा एजंट सारखा तिचा ’पिच्छा’ सोडत नसे. काहीही करून तिला फशी पाडणे हा एक कलमी कार्यक्रम तो इमाने इतबारे पार पाडायचा. 

शम्मीच्या आधीच्या म्हणजे १९५७ पूर्वीच्या भूमिका पहिल्या तर आज हसू येत. त्याच्यातील ‘अ‍ॅटीट्युड’ किंवा ‘एक्स फ़ॅक्टर’ ओळखला नसीर हुसेन या जोहरीने ! त्या काळात हॉलीवूड मध्ये लोकप्रिय असलेल्या ‘एल्विस प्रिस्ले’ च्या रॉक अ‍ॅन्ड रोल’ चा मोठा बोलबाला होता. त्याच्या जादूई हालचालीने सारा युवा वर्ग नादावला होता.

तसेच ‘रिबेल विदाऊट अ कॉझ’ या हॉलीवूड पटाचा नायक जेम्स डीन याचाही युवा मनावर चांगलाच प्रभाव होता. या दोघांच्या पाश्चात्य शैलीला शम्मीने भारतीय रूपात सादर करण्याचा चंग बांधला. नसीर हुसेनच्या १९५७ च्या ‘तुमसा नही देखा ‘ या सिनेमाच्या वेळी त्याने कात टाकली. मिशा काढून टाकल्या, केसांची स्टाईल बदलून प्रिस्ले प्रमाणे कपाळावर बट आणली. (त्या काळी या हेअर स्टाईल ला ‘डक टेल’ म्हणून संबोधले जाई.)

रंगी बेरंगी स्वेटर, जाकीट, गळ्यात मफलर अडकवून ’कम्प्लिट मेक ओव्हर’ करीत स्वारी हुंगेगिरी करत हिंडू लागली.

नायिकेला करकचून मिठी मारत, तिच्या कुल्ल्यावर चापट्या मारत, तिच्याशी धसमुसळेपणाने वागत त्याने प्रेमाची भाषाच बदलवून टाकली. त्याचे हे असभ्य पणे नायिकांशी वागणं अफाट चालून गेलं. नासीर हुसेनच्या ‘तुमसा नही देखा’ ला या करीता ऐतिहासिक महत्व आहे कि त्याने सिनेमाच्या रोमॅंटीक पिक्चरची परिभाषा बदलवून टाकली.

शम्मीच्या यशात आणखी काही महत्वपूर्ण व्यक्तींचा समावेश करायला हवा. म.रफी, ओ.पी.नय्यर, शंकर जयकिशन आणि तारूण्याने मुसमुसलेल्या कोवळ्या नायिका ! कित्येक गाजलेल्या नायिकांचा पहिला चित्रपट शम्मी सोबत होता हे विशेष. (शर्मिला -काश्मीर कि कली, आशा पारेख -दिल देके देखो, कल्पना – प्रोफेसर, सायरा बानू- जंगली) १९५७ ते १९७१ हा जमाना शम्मीचा होता.

शम्मीच भाग्य थोर वैजयंती माला पासून हेमा मालिनी पर्यंत हरेक नायिका त्याला लाभल्या.

प्रेमाची रुंजी घालत त्याने ह्या सर्व हसीन बालाना नाच नाच नाचवल.अभिनय वगैरे हा सर्व प्रकार त्याच्याकरिता ’आऊट ऑफ़ सिलॅबस ’ होता.

आज १४ ऑगस्ट शम्मीचा स्मृतीदिन (निधन १४ ऑगस्ट २०११) त्यानिमित्ताने त्याचे स्मरण!

‘तुमसा नही देखा’तील रफीच्या बेधुंद स्वराने आणि शम्मीच्या धमाल अदाकारीने रसिक प्रेक्षक वेडावून गेले. ‘यु तो हमने लाख हंसी देखे ही तुमसा नही देखा, छुपने वाले सामने आ, जवांनियॉ ये मस्त मस्त बिन पिये, देखो कसम से देखो कसम से, सरपर टोपी लाल हाथ में रेषम का रुमाल ओ तेरा क्या कहना, आये हैं दूर से मिलने हुजूर से या गाण्यांनी धिंगाणा घातला.

शम्मीचा यशाचा ‘फार्म्युला’ नक्की झाला. या पाठोपाठ आला ‘दिल देके देखो’ संगीत होत उषा खन्नाच! संगीत कुणाचाही असो ते शम्मीच्या चित्रपटाच असल्याने त्याच वेगळेपण ठरलेलं असायचं. यातील ‘हम और तुम और ये समा क्या नशा नशा सा हैं ‘ या गीतात रफीचा स्वर काय धुंद लागला होता.

‘बडे है दिल के काले, प्यार कि कसम ही न देखो ऐसे प्यार से, यार चुलबुला हैं हि ‘युगल गीते’ देखील गाजली. १९६१ साली सुबोध मुखर्जीचा ‘जंगली’ आला. हा सिनेमा देखील ट्रेंड सेटर होता. याच्या यशामुळेच हिंदी सिनेमा सप्त रंगात न्हावू लागला. 

हा काही पहिला रंगीत सिनेमा नव्हता पण रंगीतपणाने बदलणारी यशाची आर्थिक गणिते निर्मात्यांना भुलवू लागली. त्या वर्षीच ‘बिनाका टॉपच’ अहसान तेरा होगा मुझपर’ याच सिनेमातलं होत. या गाण्यात शम्मीने खूप चांगला भावोत्कट अभिनय केला हे मान्य करायलाच हव.त्याने ‘याहू’ ही दिलेली आरोळी आसमंत दणाणून गेली. (हाच याहू शब्द पुढे internet च्या युगात परवलीचा शब्द बनला. हे गीत पुढे शम्मीचे ‘सिग्नेचर ट्यून ठरले.) त्याची स्टाईल, गाण्यातील अदा अजब होती.

यातील ‘दिन सारा गुजरा तेरे अंगना’ या गीतात ओठात गुलाबाचे फूल घेवून टाळ्या पिटण्याची त्याची अदाकारी खासच होती. ‘आय्यया करू मैं क्या सुकू सुकू ‘ च्या नृत्यात त्याने घेतलेल्या स्टेप्स अजब होत्या. १९६२ साली लेख टंडन यांचा ‘प्रोफेसर’ हा सिनेमा आला. यात शम्मीने अदा केलेल्या प्रोफेसर आणि प्रेम वीर या दोन्ही भूमिकात रंग भरले. प्रोफेसरच त्याने सांभाळलेल बेअरिंग अफाटच होत.सोबत शंकर जयकिशनच सुरील संगीत …

ऐ गुलबदन ऐ गुलबदन फुलोंकी महक, खुली पलक में झुटा गुस्सा बंद पलक में प्यार, मैं चली मैं चली पिछे पिछे जहां आणि सर्वांग सुंदर असे ‘आवाज दे के हमे तुम बुलावो’ सिनेमा सुपरहिट ठरला. आणि मग शम्मीच्या हिट चित्रपटांचा रतीब सुरु झाला. 

राज-दिलीप-देव या सदाबहार त्रिकूटाच्या राज्यात त्याने स्वतः ची वेगळी इमेज बनवून तरुणाईला आपल्याकडे खेचून घेतलं. खाली गालीचा असो,दगड असो वा हिरवळ असो याच मोकळ अंग त्यावर मोकळेपणाने पसरलेलं, एक पाय आभाळाकडे, डोक्याची टोपी डोळ्यावर आलेली, हात कधी भूमीवर तर कधी डोक्याच्या मागे सोबतीला प्रचंड आडदांडपणा, धसमुसळेपणा ! या स्टाइल मध्ये अ‍ॅक्टिंग करत त्याने कश्मीर कि कली, तिसरी मंझील, ब्रह्मचारी, जानवर, प्रिन्स, पगला कही का, लाट साहब,अन इव्हिनिंग एन परीस, दिल तेरा दिवाना, राजकुमार,बद्तमीज या खास शम्मी स्पेशल सिनेमाची सुपर हिट मालिका सुरु झाली.

शम्मीला अभिनयाशी कही देणघेण नसायचं असा आरोप सर्रास केला जातो पण तो सर्वस्वी खरा नाही. ‘पगला कही का’ मध्ये मित्राला खुनाच्या आरोपातून सोडवण्यासाठी स्वतः वर आळ ओढवून घेणारा आणि स्वतः ची शिक्षा टळावी म्हणून वेडाचं सोंग घेवून ‘मेरे भैस को डंडा क्यू मारा ‘ असले खुळचट गाणे गाणारा, पुढे प्रेयसीन प्रेमभंग केल्यावर खरोखरच वेडा झालेला ही अभिनयाची भावस्पर्शी रूपं शम्मीने दाखवून दिली.

तरीही आजही शम्मी आठवतो तो त्याच्यावर चित्रित झालेल्या गाण्यांमुळे !

ये चॉंदसा रोशन चेहरा , हैं दुनिया उसीकी जमाना उसीका,इशारो इशारो में दिल लेने वालो,दिवाना हुवा बादल (कश्मीर कि कली) बार बार देखो हजार बार देखो (चायना टाऊन), इस रंग बदलती दुनिया में (राजकुमार), गोविंदा आला रे आला, हुस्न चला कुछ ऐसी चाल (ब्लफ मास्टर), तुमने मुझे देखा, दिवाना मुझसा नही, ओ हसीना जुल्फो वाली, ओ मेरे सोना रे सोना रे सोना,आज आज में हूं प्यार तेरा (तिसरी मंझील), जाने मेरा दिल किसे ढूंढ रहा हैं, सवेरे वाली गाडी से चले (लाट साहब), लाल छडी मैदान खडी, मेरी मुहोब्बत जवा रहेगी (जानवर).

दिल के झरोखोमे तुझको बिठाकर, आज कल तेरे मेरे प्यार के चर्चे (ब्रह्मचारी), दिल उसे दो जो जान दे दे (अंदाज),अकेले अकेले कहॉं जा रहे हो, रात के हमसफर, आसमान से आय फरिश्ता, होगा तुमसे कल भी सामना, दिवाने का नाम तो पूछो (अ‍ॅन इव्हिनिंग इन पॅरीस ) बदन पे सितारे लपेटे हुये (प्रिन्स) झुमता मौसम मस्त महिना (उजाला) तुम मुझे यूं भूला न पाओगे (पगला कही का) तेरी नीली नीली ऑंखोके दिल पे तीर चाल गये (जाने अनजाने ) हसीन हो तुम खुदा नही हो (बदतमीज ), नजर बचाकर चले गये, मुझे कितना प्यार ही तुमसे ( दिल तेरा दिवाना)

आज शम्मी च्या स्मृती दिनी ही त्याची गाणी आठवून आपल्याला आणखी बेदम बेचैन करतात. सत्तरच्या दशकात राजेशच्या आगमनानंतर सारेच चित्र बदलले. शम्मीचा आकार देखील डेरेदार झाला. मनोरंजन, बंडलबाज वगैरे चित्रपटांच दिग्दर्शन करून पाहिलं. पण हे आपल क्षेत्र नव्हे म्हणून पुन्हा स्वारी चरित्र भूमिकाकडे वळाली. विधाता, हिरो, अरमान, जमीर, आहिस्ता आहिस्ता, परवरीश, प्रेमरोग या चित्रातला त्याचा अभिनय सराहानीय होता.

शम्मीकपूरची नक्कल करत विश्वजित,जॉय मुखर्जी यशस्वी ठरले. जंपिंग जॅक जितेन्द्र वर यच प्रभाव होता. राजीव कपूर ने त्याचा पहिला सिनेमा कम्प्लिट शम्मी स्टाइल मध्ये केला होता.पण शम्मी एकमेवाव्दितिय होता.त्याची नक्कल कुणालाच जमली नाही.कुणाला जमणार नाही…म्हणूनच त्याला कडक सलाम!

-भिडू धनंजय कुलकर्णी 

हे ही वाच भिडू 

• म्हणून, शम्मी कपूरनं लिपस्टिकनं गीताबालीची मांग भरली…
• पुण्याचा ‘आद्य अमृततुल्य’ चहा फेमस होण्यामागे ‘शम्मी आणि महम्मद रफी’ कनेक्शन आहे
• कपूर घराण्याची बंडखोर राजकन्या !